در روز جهانی مبارزه با سرطان دست به دست یکدیگر دهیم، بیاموزیم و بدانیم که چگونه به جنگ این بیماری برویم. با پیشگیری، کشف و درمان زودهنگام سرطان می توانید یکی از آن 17 نفری نباشید  که در هر دقیقه در جهان جان خود را به خاطر این بیماری از دست می دهند. چهارمین روز از ماه فوریه میلادی برایر با 15 بهمن ماه بر اساس تقویم سازمان ملل متحد، روز جهانی مبارزه با سرطان نامگذاری شده است. بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال گذشته میلادی سرطان عامل مرگ بیش از 10 میلیون انسان بوده است. از هر 6 مورد مرگ در جهان یکی به علت سرطان رخ می دهد. هفتاد درصد از مرگ و میرهای ناشی از سرطان در کشورهای با سطح درآمدی متوسط و پایین تر رخ می دهد و به طور کلی دومین علت مرگ در سرتاسر جهان پس از بیماریهای قلبی عروقی انواع سرطانها هستند.

چرا باید نگران باشیم؟

متاسفانه آمارها نشاندهنده‌ی این واقعیت است که میزان ابتلا به این بیماری رو به افزایش است. پیش‌بینی می شود در سالهای پیش رو به علت نخست مرگ و میر در جهان بدل شود. به دلیل پیشرفت های متعددی که در درمان و کنترل بیماریهای نظیر فشار خون بالا و دیابت صورت گرفته است، میانگین طول عمر افراد در جوامع ( یا همان امید به زندگی) رو به افزایش است. بدین ترتیب سرطان که به دلیل ژن معیوب در سلولها بروز کرده و با تکثیر افسار گسیخته سلولها منجر به پدید آمدن تومور (غده) در اندامهای مختلف بدن می شود و معمولا با کهولت سن شانس بیشتری برای این عیوب ژنتیکی وجود دارد بیش از پیش در افراد رخ می‌دهد.

در یک مطالعه که در کشورهای منطقه اسکاندیناوی انجام شد نشان داد که در افراد بالای پنجاه سال بطور متوسط در هر ماه 3 تا 4 ژن دستخوش جهش ژنی می‌شود. البته الزاما هر جهش ژنتیکی به سرطان تبدیل نخواهد شد. با این حال با کهولت سن این اختلالات ژنتیکی سرعت و تعدد بیشتری پیدا می‌کنند. به عبارتی کهولت سن عامل اصلی بروز سرطان به شمار می‌رود. با توجه به این که در دهه‌های گذشته میانگین طول عمر جوامع بشری در بیشتر نقاط جهان افزایش چشمگیری داشته است، به دنبال آن شیوع انواع سرطانها نیز افزایش یافته است.

از طرفی توسعه تکنولوژی و ابزارهای مرتبط با آن منجر به تغییرات قابل توجهی در محیط و شرایط زندگی ما انسانها شده که از آن جمله می‌توان به امواج الکترومغناطیس اشاره کرد که تقریبا در سراسر کره‌ی زمین با درجات مختلفی از شدت با آن در تماس هستیم. بعلاوه آلودگیهای متعدد ناشی از فعالیتهای صنعتی و مدرنیته در کنار تغییرعادات غذایی و سبک زندگی کم تحرک و پر استرس منجر به افزایش مخاطرات سلامتی شده و به عبارتی به جهش‌های ژنتیکی سلولهای بدن ما سرعت بخشیده. به همین دلیل بیماری سرطان دیگر تنها مختص افراد سالمند نبوده و در گروههای سنی پایینتر نیز شیوع قابل توجهی یافته است.

چرا باید امیدوار باشیم؟

خوشبختانه در طی سالیان اخیر به لطف پیشرفت های صورت گرفته در دانشهای مرتبط با درمان انواع سرطانها به طور میانگین طول عمر مبتلایان به انواع سرطان بین 5 تا 10 سال افزایش پیدا کرده است. حتی برای افرادی که سرطان در آنها به مرحله پیشرفته بیماری (متاستاز: دست اندازی سلولهای سرطانی به دیگر اندامهای بدن) رسیده است نیز درمانهای نگهدارنده کیفیت زندگی و طول عمر را به خوبی افزایش داده است.

خبر خوشحال کننده دیگر این که درمان کامل برخی از سرطانها که تا 5 سال پیش به طور کلی لاعلاج محسوب می شدند نیز امروزه فراهم بوده و جان انسانهای بیشماری را نجات بخشیده است. حتی برای مبتلایانی که در مراحل پیشرفته بیماریشان تشخیص داده می شود. مریم بیمار درمان شده سرطانی می گوید "اگر پنج سال پیش به بیماری سرطان پستان مبتلا شده بودم مانند بسیاری دیگر جان خود را از دست داده بودم" اما او به کمک دانش نوین مداوای سرطان بهبود کامل یافته است. او می گوید که مبتلا به سرطان پستان مرحله 3 بوده و دست و پنجه نرم کردن با این بیماری به او چیزهای زیادی را آموخته است. به گفته‌ی او، از آنجایی که درمان سرطان در مراحل اولیه ساده‌تر و با شانس بالاتری اتفاق می افتد، بسیار مهم است که انسان با شناخت بیشتر از بدن خود مراقبت کند. این واقعیتی حیاتی است که بسیاری از انسانها به سادگی آن را پشت گوش می اندازند. از دست ندادن روحیه در هنگام کشف این بیماری نیز بسیار اهمیت دارد.

 سازمان بهداشت جهانی 5 دسته از عوامل را دلیل اصلی دستکم یک سوم از مرگ و میرها بر اثر سرطان می داند:

کمبود میوه و سبزیجات در رژیم غذایی

کم بود تحرک بدنی

چاقی

مصرف دخانیات

مصرف الکل

 در این میان دخانیات به تنهایی عامل نزدیک به یک چهارم از مرگ و میرها در اثر سرطان است. رابطه ی علت و معلولی بین سیگار و انواع سرطانها به خوبی توسط دانشمندان شناخته شده است. نکته قابل توجه اینجاست که مصرف سیگار تنها باعث سرطان ریه نمی شود. انواع دیگر سرطان نظیر: حلق، معده، مری، پانکراس، مثانه، کلیه و ... نیز در اثر مصرف دخانیات (انواع سیگار و قلیان) و حتی در معرض دود این مواد قرار گرفتن در افراد رخ می دهد.

بنابراین توصیه اکید بر این است که سیگار و قلیان نکشید و اگر این کار را می کنید هر چه سریعتر با آموختن بیشتر و دریافت مشاوره این عادت را از زندگی خود حذف کنید. اگر در اطرافیان نزدیک شما نیز کسی دخانیت مصرف می کند نخست سعی کنید در معرض دود آن قرار نگیرید و به ایشان کمک کنید که برای سالم زیستن از دام این مواد خارج شوند. همچنین توصیه می شود که برای افراد مصرف کننده دخانیات غربالگری سرطان توسط مراکز درمانی صورت گیرد تا در صورت وجود بیماری سرطان در مراحل زودتری مشخص شده و شانس درمان بیشتری برایشان وجود داشته باشد. این آزمایشهای غربالگری شامل تصویربرداری سی تی اسکن از ریه هستند. البته به تازگی روشهایی پیشرفته توسعه پیدا کرده اند که با استفاده از بزاق دهان آزمایشهای ژنتیکی ای انجام می شود که با دقت بالا و در مراحل ابتدایی سرطان ریه را تشخیص می دهند.

همچنین مشروبات الکلی به ویژه در افرادی که مصرف مداوم دارند و آن را توام با سیگار مصرف می کنند نیز خطر ابتلا به سرطانها را فزایش می دهد. سیروز کبدی در مصرف کنندگان مداوم الکل بالا بوده و سرطان کبد در افرادی که به سیروز کد دچار می شوند بیش از 200 برابر سایرین است. البته مصرف مشروبات الکلی تنها منجر به سرطان کبد نمی شود.

کشف زودهنگام سرطان کلیدی برای درمان قطعی و فوری

پیشگیری بهتر از درمان است! البته خوب است بدانیم که در علوم بهداشتی پیشگیری همیشه به معنی مبتلا نشدن نیست. حتی کشف زودهنگام یک بیماری و اقدام به درمان در مراحل اولیه هم یک پیشگیری محصوب می شود. آزمونهای غربالگری متعددی برای کشف زودهنگام بیماری سرطان به صورت روتین در مراکز درمانی در دسترس قرار دارند که بر حسب میزان خطر ابتلا با توجه به سن و جنس و تشخیص پزشکتان شما نیز باید آنها را انجام دهید. بعنوان مثال هر خانمی باید پس از 20 سالگی خود ارزیابی پستاها را به روش صحیح برای یافتن زودهنگام تغییرات غیر معمول در آنها بیاموزد و بصورت ماهانه انجام دهد. از سنین پس از 45 سالگی باید بصورت سالانه تست ماموگرافی را زیر نظر پزشک به انجام رساند. برای آقایان نیز تستهای غربالگری سرطان پروستات از 50 سالگی توصیه شده است.

حدود 10 درصد از سرطانها موروثی هستند و اگر در خانواده ای سابقه ابتلا به سرطان وجود داشته باشد نشان دهنده آن است که ژن مربوط به این بیماری در این خانواده وجود دارد و اعضای آن باید بیشتر از سلامت خود مراقبت کنند. برای این افراد توصیه می شود که با مراجه به پزشک و انجام آزمایشهای سنجش میزان ریسک ابتلا نسبت به جلوگیری از ابتلا با تغییرات سبک زندگی مبتنی بر توصیه های پزشک خود اقدام نمایند.

همیشه به خاطر داشته باشید که خود شما بهتر از هر پزشک و درمانگری نسبت به بدن خود آگاه هستید و کوچکترین تغییراتی در آن را به سرعت حس خواهید کرد. پس نسبت به بدن خود توجه بیشتری داشته باشید وهمیشه نشانه های تغییرات در بدن خود را پیش از پیشرفت و وخامت با پزشک خود در میان بگذارید. نشانه هایی که زنگ خطرابتلا به سرطان هستند می توانند شامل: کمبود وزن مفرط و بدون دلیل، خونریزی، خستگی و بی حالی باشند.

برای عدم ابتلا به سرطان چکار باید بکنیم؟

بیماری سرطان همانطور که پیشتر هم توضیح دادیم در افراد با کهولت سن شایع است اما الزاما در افراد مسن رخ نمی دهد. گذشته از سابقه فامیلی و در معرض مخاطرات ویژه ی تشدید کننده جهش های ژنتیکی برآورد دقیق میزان شانس ابتلای یک فرد به بیماری سرطان امری دشوار است. به عبارتی با توجه به ویژگیهای شیوه زندگی در دنیای امروز و خطرات متعدد محیطی و سبک زندگی خطر ابتلا به سرطان برای همه افراد وجود دارد. بسیاری از افراد حتی با داشتن سبک زندگی سالم و پر تحرک نیز به انواع پیشرفته سرطان دچار شده اند. چراکه برخی از عوامل ایجاد کننده این بیماری ممکن است خارج از کنترل ما باشد. بعنوان مثال تشعشات رادیویی تلفنهای همراه که همواره بحث بر سر سرطانزا بودن آنها بین دانشمندان وجود داشته است و آلودگی هوا بر اثر فعالیتهای صنعتی و زندگی ماشینی؛ حتی غذاهای ارگانیک نیز مکن است محتوی مواد شیمیایی ناخواسته ای باشند که برای سلامتی بدن مضر است. تنها نکته ای که می توان با اطمینان به عنوان یک توصیه به آن اشاره داشت نگهداشتن جانب تعادل است. بسیار شنیده ایم که مصرف گوشت قرمز و یا شکر و نظایر آن برای سلامتی مضر است. این عبارت را باید به گونه ای دیگر بازگو کنیم و آن اینکه مصرف خارج از تعادل هر ماده غذایی ای برای سلامتی مضر است. رژیم غذایی مدیترانه ای به خاطر وجود تعادل در میزان گوشت و سبزیجات و دیگر مواد مغذی یکی از بهترین رژیمهای غذایی برای تندرستی است. زیاده روی در مصرف یک ماده غذایی حتی اگر آن غذا دارای فواید بسیار باشد نیز می تواند باعث پیدایش التهاب در بدن شود. هر چیزی که التهاب را در بدن زیاد کند می تواند سرطان ایجاد کند. غذاهای سرخ شده و تنقلات ناسالمی نظیر چیپس و پفک و حتی ته‌دیگ های برشته شده نیز حاوی ماده ی سرطانزایی به نام آکرلامید هستند.  بنابراین رژیم غذایی متنوع و متعادل نقشی کلیدی برای سلامتی شما خواهد داشت.

داشتن فعالیت بدنی و تحرک کافی هم یکی از ملزومات بسیار مهم برای تندرستی و پیشگیری از ابتلا به سرطان به شمار می رود. پیروی از یک سبک زندگی فعال در کنار داشتن خواب کافی با جلوگیری از بیماریهای مزمن از جمله سرطان در ارتباط بوده و در کنار یک رژیم غذایی متناسب و متعادل تندرستی و شادابی را برای شما به ارمغان خواهد آورد.

نقش استرس در ابتلا به سرطان چیست؟

 زمانی که بدن در معرض شرایط استرسزا قرار می گیرد سطح هورمون کورتیزول در افزایش می یابد. نقش استرس و اندوه های طولانی در ابتلا به سرطان در مطالعات مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته است. این تحقیقات نشان داده است که در افرادی که استعداد ژنتیکی و زمینه وراثتی ابتلا به سرطان را دارند دوری از استرسهای روانی در کنار تغذیه سالم نقش به سزایی در پیشگیری دارد. حتی اگر عامل مهیا ساز سرطان استعداد ژنتیکی باشد، استرس یکی از عوامل مهم شناخته شده در ظهور این بیماری است.

 سیستم ایمنی بدن انسانها در طول عمر بارها و بارها سلولهای سرطانی را دفع می کند. بدین معنا که سلولهای سرطانی در طول زندگی هر فرد به دفعات شکل می گیرند ولی سیستم دفاعی بدن بویژه نوع خاصی از گلبولهای سفید خونی آنها را از میان می برند و مانع از تکثیر آنها می شوند. اما یکی از آسیبهای مهم استرس تضعیف سیستم ایمنی بدن است. به همین خاطر حضور در محیطهای تنش زا و شرایط پر استرس قدرت بدن را در برابر دفاع از سلولهای سرطانی کاهش می‌دهد. بنا براین به سعی کنید مهارت‌های آرامسازی (ریلکسیشن) را فرا بگیرید و آنها را در زندگی خود به یک عادت مثبت تبدیل کنید.